Đang dùng PrEP có cần sử dụng bao cao su không? (Kỳ 3)

Kỳ trước TS. BS. Hoàng Đình Cảnh đã thông tin cho quý độc giả về tuân thủ điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV. Kỳ cuối, xin mời độc giả đón đọc những chú ý khi sử dụng PrEP phân biệt PrEP với PEP, K=K và PrEP tình huống.

 

 

Hỏi: Một người đang dùng PrEP, khi nào dừng sử dụng PrEP?
Trả lời:
Khách hàng có thể chủ động dừng PrEP vì các lý do cá nhân như không còn hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV hoặc do tác dụng phụ của thuốc... Tuy nhiên trước khi dừng thuốc, cần trao đổi với bác sĩ để đảm bảo không bị lây nhiễm HIV.
Thầy thuốc có thể chỉ định cho khách hàng dừng sử dụng PrEP khi:

1. Khách hàng đã thay đổi hành vi và không còn nguy cơ lây nhiễm HIV, ví dụ: luôn sử dụng bao cao su đúng cách mỗi lần quan hệ tình dục; không sử dụng chung bơm kim tiêm…;
2. Khách hàng chỉ có một bạn tình mà bạn tình có HIV âm tính và không có hành vi nguy cơ cao;
3. Vợ/chồng hoặc bạn tình nhiễm HIV đã điều trị ARV trên 6 tháng và có tải lượng vi rút đạt dưới ngưỡng phát hiện (dưới 200 bản sao/ml máu);
4. Không có quan hệ tình dục.

Khi có chỉ định ngừng PrEP, khách hàng là người quan hệ tình dục qua đường âm đạo hoặc người dự phòng nguy cơ lây nhiễm qua đường máu cần tiếp tục sử dụng đến hết 28 ngày sau lần phơi nhiễm cuối cùng. Đối với người nam quan hệ tình dục đồng giới qua hậu môn cần tiếp tục sử dụng thuốc PrEP 2 ngày sau lần quan hệ tình dục cuối cùng.

Hỏi: Nếu dùng PrEP, có cần sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục không?
Trả lời:
Một người dùng PrEP vẫn cần sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục, bởi vì:

1. PrEP làm giảm nguy cơ lây nhiễm HIV nhưng vẫn có một tỷ lệ nhỏ có khả năng lây nhiễm HIV nếu không sử dụng bao cao su.
2. PrEP chỉ giúp phòng lây nhiễm HIV mà không phòng được các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác, không có tác dụng tránh thai, trong khi đó bao cao su vừa có tác dụng tránh lây nhiễm HIV vừa phòng các bệnh lây truyền qua đường tình dục như lậu, giang mai viêm gan B, C...và giúp phòng tránh mang thai ngoài ý muốn.
   Vì vậy, để an toàn nhất, bạn luôn dùng PrEP và sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục như biện pháp bổ sung cho nhau.

Hỏi: Phụ nữ chưa nhiễm HIV muốn mang thai với người nhiễm HIV có nên dùng PrEP không để tránh lây nhiễm HIV cho mình và cho thai nhi?
Trả lời:
Người phụ nữ không nhiễm HIV muốn có thai với chồng hoặc bạn tình đã nhiễm HIV có thể dùng PrEP để bảo vệ bản thân và thai nhi không bị lây nhiễm HIV, cách dùng như sau:

1. Trong 21 ngày đầu, uống PrEP hằng ngày và dùng bao cao su đúng cách.
2. Từ ngày thứ 22, không dùng bao cao su để có thể mang thai nhưng vẫn phải dùng PrEP đều hằng ngày.

Tuy nhiên sẽ không cần dùng PrEP nếu bạn tình đã được điều trị bằng thuốc ARV trên 6 tháng và có tải lượng vi rút dưới ngưỡng phát hiện (dưới 200 bản sao/ml máu).
Vì vậy cần trao đổi với chồng hoặc bạn tình, tốt nhất cả hai người đến gặp thầy thuốc điều trị về HIV/AIDS để được tư vấn cụ thể trước khi quyết định mang thai.

Hỏi: Như vậy PrEP có phải là vắc xin không thưa Tiến sĩ?
Trả lời:
Phải khẳng định luôn rằng PreP không phải là vắc xin.
Vắc xin giúp hệ miễn dịch sinh ra kháng thể của cơ thể để chống lại một nhiễm trùng nào đó trong thời gian dài.
PrEP là sự kết hợp của 2 loại thuốc kháng vi rút để dự phòng lây nhiễm HIV. PrEP cần phải được uống mỗi ngày. Khi dừng, thuốc hết tác dụng.

Hỏi: Hiện nay một người khi bị phơi nhiễm với HIV rồi vẫn có thể dự phòng bằng thuốc kháng HIV (PEP). Vậy dự phòng trước và sau phơi nhiễm HIV có gì giống và khác nhau thưa Tiến sĩ?
Trả lời:
Mặc dù đều là dự phòng nhiễm HIV bằng thuốc kháng HIV nhưng chúng có những điểm giống và khác nhau cơ bản như sau:
Giống nhau:

1. PrEP và PEP đều là biện pháp dự phòng lây nhiễm HIV bằng cách uống thuốc ARV.
2. PrEP và PEP đều áp dụng cho người chưa nhiễm HIV nhưng có nguy cơ nhiễm HIV.

Khác nhau:

	PrEP	PEP
Về tên gọi	Dự phòng trước phơi nhiễm HIV	Dự phòng sau nhiễm HIV
Uống khi nào?	Trước khi phơi nhiễm HIV Uống mỗi ngày trước khi có nguy cơ nhiễm HIV	Sau khi phơi nhiễm HIV Điều trị khẩn cấp: uống trong vòng 72 giờ sau phơi nhiễm HIV
Ai cần dùng?	Người chưa nhiễm HIV nhưng: Quan hệ tình dục với người nhiễm HIV Quan hệ tình dục với người không biết tình trạng HIV Dùng chung bơm kim tiêm	Người chưa nhiễm HIV nhưng đã bị phơi nhiễm HIV:   Quan hệ tình dục không an toàn   Tiêm chích ma túy không an toàn   Kim đâm   Bị lạm dụng tình dục
Hiệu quả	Giảm nguy cơ lây nhiễm HIV qua quan hệ tình dục hơn 90% và tiêm chích ma túy tới 70%	Phòng lây nhiễm HIV nếu uống đúng đủ và càng sớm càng tốt

 

Hỏi: Vài năm gần đây chúng ta còn nói đến cụm từ “Không phát hiện = Không lây truyền” hay gọi tắt là K=K. Vậy PrEP khác gì với K=K?

Trả lời:
K = K (viết tắt là Không phát hiện = Không lây truyền): là những người đã nhiễm HIV điều trị thuốc ARV mỗi ngày để đạt được ức chế tải lượng HIV dưới 200 bản sao/ml máu – và thường đạt được sau 6 tháng uống thuốc, khi đó không làm lây truyền HIV sang bạn tình của họ.
PrEP là người chưa nhiễm HIV uống thuốc ARV để dự phòng không bị lây nhiễm HIV qua các hành vi nguy cơ.
Thuốc PrEP là kết hợp 2 loại thuốc kháng vi rút, còn thuốc điều trị cho người nhiễm HIV để đạt được K=K là kết hợp 3 loại thuốc kháng vi rút. Dù cùng có bản chất là thuốc kháng vi rút nhưng đây là sự kết hợp thuốc khác nhau cho mục đích sử dụng khác nhau.

Hỏi: Ngoài việc sử dụng thuốc ARV dự phòng uống hàng ngày, được biết Bộ Y tế còn có hướng dẫn việc sử dụng PrEP theo tình huống, TS có thể nói rõ hơn về điều này?
Trả lời:
Hầu hết người sử dụng PrEP vừa trao đổi là dùng thuốc ARV uống hàng ngày để dự phòng lây nhiễm HIV. Tuy nhiên còn có thể dùng PrEP không thường xuyên, tức là chỉ khi có tình huống, là khi dự đoán sẽ có quan hệ tình dục với bạn tình có nguy cơ lây nhiễm HIV, khi đó sẽ dùng PrEP trước và sau khi quan hệ tình dục để dự phòng lây nhiễm HIV, người ta gọi là dùng PrEP theo tình huống.
PrEP theo tình huống chỉ dùng cho đối tượng nam quan hệ tình dục đồng giới có chỉ định dùng PrEP và khi tần suất quan hệ tình dục trung bình dưới 2 lần/tuần. Những người này cũng cần chắc chắn rằng có thuốc để đảm bảo được việc dùng thuốc ARV trong vòng 2-24 giờ trước khi quan hệ tình dục.
Không sử dụng PrEP theo tình huống cho:

1. Phụ nữ hoặc người chuyển giới nữ.
2. Chuyển giới nam có quan hệ tình dục qua đường âm đạo.
3. Nam quan hệ tình dục với nữ qua đường âm đạo/hậu môn.
4. Người có viêm gan B mạn tính.
5. Người tiêm chích ma túy.

Về cơ bản, khi một khách hàng muốn dùng PrEP sẽ được bác sĩ trao đổi trước khi đưa ra quyết định dùng PrEP theo tình huống hay PrEP hàng ngày là phù hợp với họ. Lịch khám và theo dõi sử dụng PrEP theo tình huống giống như PrEP hàng ngày.
Về cách sử dụng PrEP uống theo tình huống: Do không uống hàng ngày nên PrEP sẽ được dùng theo công thức: 2 + 1 + 1 tức là:

1. Uống 2 viên (liều đầu tiên) trước khi quan hệ tình dục 24 giờ, chậm nhất là 2 giờ trước khi có quan hệ tình dục.
2. Uống viên thứ 3: sau 24 giờ tính từ khi uống liều đầu tiên
3. Uống viên thứ 4: sau 24 giờ tính từ khi uống liều thứ hai.

Nếu uống đúng hướng dẫn, người có quan hệ tình dục đồng giới cũng có thể bảo vệ khỏi lây nhiễm HIV.

KT