Nhằm tổng kết công tác phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam sau 30 năm (1990 - 2020) cũng như vinh danh các đơn vị và cá nhân có thành tích cao trong công tác phòng, chống HIV/AIDS đồng thời hưởng ứng Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2020 và Ngày thế giới phòng, chống AIDS, ngày 01/12/2020, Bộ Y tế tổ chức Mít tinh hưởng ứng Ngày Thế giới phòng, chống AIDS và tổng kết 30 năm công tác phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam.
Mít tinh và Hội nghị do đồng chí Trương Hòa Bình, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Thủ tướng thường trực Chính phủ; đồng chí Nguyễn Thanh Long, Bộ trưởng Bộ Y tế; đồng chí Đỗ Xuân Tuyên, Thứ trưởng Bộ Y tế đồng chủ trì.
Toàn cảnh Hội nghị
Do dịch COVID trên thế giới đang diễn biến phức tạp nên Mít tinh và hội nghị được tổ chức trực tuyến: với đầu cầu Trung ương tại Số 35 Hùng Vương, Hà Nội và 63 đầu cầu của các tỉnh/thành phố.Tại đầu cầu Trung ương có sự tham dự của gần 300 đại biểu gồm Lãnh đạo và thành viên Ủy ban Quốc gia phòng, chống AIDS và phòng, chống tệ nạn ma túy, mại dâm (UB50), các bộ ngành trung ương; Đại biểu Lãnh đạo Bộ Y tế và các Cục, Vụ; Các Bệnh viện/Viện TƯ, cơ sở giáo dục đào tạo; Các tổ chức quốc tế; Đại diện các nhóm hưởng lợi (mạng lưới người có H...), các tổ chức dựa vào cộng đồng; Đại biểu báo chí; Cán bộ tiền nhiệm; cán bộ Cục phòng, chống HIV/AIDS, dự án trực thuộc Cục...Tại đầu cầu của các tỉnh, thành phố có Đại diện lãnh đạo UBND, Lãnh đạo các Sở ban, ngành...
Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2020, Việt Nam tập trung vào chủ đề: “30 năm ứng phó và cơ hội chấm dứt đại dịch AIDS tại Việt Nam”.Kể từ khi người nhiễm HIV được phát hiện lần đầu tiên vào năm 1990, đến năm 2020 Việt Nam đã có 30 năm chính thức ứng phó với dịch HIV/AIDS. Ngày 14/8/2020, Thủ tướng Chính phủ cũng đã phê duyệt Chiến lược Quốc gia phòng, chống HIV/AIDS cho giai đoạn tới trong đó có mục tiêu chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030. Do vậy Tháng Hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2030 là một dấu mốc quan trọng để Việt Nam cùng các đối tác nhìn lại các thành quả mà chương trình phòng, chống HIV/AIDS đã đạt được trong suốt 30 năm qua, những bài học kinh nghiệm mà Việt Nam đã đạt được. Những kết quả đã đạt được trong suốt 30 năm qua trong công cuộc phòng, chống HIV/AIDS, những bài học kinh nghiệm và Chiến lược quốc gia phòng, chống HIV/AIDS mới được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chính là những cơ hội chấm dứt dịch bệnh AIDS ở Việt Nam vào năm 2030.
Phát biểu khai mạc, Bộ trưởng Nguyễn Thanh Long ghi nhận sự nỗ lực, lòng nhiệt huyết, sự tận tụy, hy sinh thầm lặng và nhiệt liệt biểu dương, chúc mừng những thành tích xuất sắc mà lực lượng phòng, chống HIV/AIDS, các tổ chức xã hội, cộng đồng đã đạt được trong chặng đường vừa qua. Bộ trưởng gửi lời tri ân đối với các thế hệ lãnh đạo, các cán bộ tiền nhiệm ngành Y tế và các Bộ, ban, ngành đã có nhiều đóng góp, cống hiến cho công cuộc phòng chống HIV/AIDS ở Việt Nam. Thay mặt Bộ Y tế, Bộ trưởng Nguyễn Thanh Long trân trọng cảm ơn sự quan tâm chỉ đạo rất quyết liệt của Đảng, Quốc hội, Chính phủ, các Bộ, ban, ngành đoàn thể trung ương, các thành viên Ủy ban Quốc gia phòng, chống AIDS và phòng, chống tệ nạn ma túy mại dâm, lãnh đạo Đảng, Chính quyền các địa phương và chính quyền các cấp đã dành sự quan tâm đặc biệt, chỉ đạo mạnh mẽ để triển khai hiệu quả chương trình phòng, chống HIV/AIDS. Ông trân trọng cảm ơn Chính phủ và nhân dân các nước, các tổ chức quốc tế đã dành cho Việt Nam sự ủng hộ tích cực, có hiệu quả cả về kỹ thuật cũng như tài chính cho công cuộc phòng, chống HIV/AIDS Việt Nam.
Báo cáo tại Hội nghị, thay mặt Bộ Y tế, Thứ trưởng Đỗ Xuân Tuyên cho biết: Trong 30 năm phòng, chống HIV/AIDS, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu lớn:
Trong 30 năm qua, công tác quản lý, chỉ đạo hoạt động phòng, chống HIV/AIDS luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm, coi trọng. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật cũng sớm được ban hành, cập nhật, hoàn thiện, tạo hành lang pháp lý quan trọng cho việc triển khai hiệu quả công tác phòng, chống HIV/AIDS
Tổ chức mạng lưới phòng, chống AIDS phát triển, thay đổi phù hợp và đáp ứng tốt các nhiệm vụ theo từng thời kỳ. Việc thành lập, phát triển và kiện toàn của UBQG PC AIDS và PC Ma túy, mại dâm giúp tăng cường công tác chỉ đạo, phối hợp liên ngành trong công tác phòng, chống HIV/AIDS. Thành lập Cục Phòng, chống HIV/AIDS và Trung tâm phòng, chống HIV/AIDS các tỉnh, thành phố.
Hoạt động dự phòng lây nhiễm HIV ngày càng đa dạng và hiệu quả. Đồng thời với việc tiếp tục triển khai cung cấp bơm kim tiêm miễn phí tại 52 tỉnh, phát bao cao su miễn phí tại 55 tỉnh, điều thay thế nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc Methadone ở 63 tỉnh/thành phố cho hơn 52.000 bệnh nhân, ba nămgần đây triển khai điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) cho hơn 13,000 khách hàng, chủ yếu là MSM.
Hoạt động tư vấn xét nghiệm HIV được triển khai đa dạng, đảm bảo tính sẵn có và tăng khả năng tiếp cận dịch vụ cho các nhóm có hành vi nguy cơ cao. Hiện tại có hơn 1200 phòng xét nghiệm sàng lọc, bao phủ 100% tuyến huyện. Có 170 phòng xét nghiệm khẳng định HIV, bao phủ 100% tỉnh/thành phố. Xét nghiệm khẳng định HIV được mở rộng xuống tuyến huyện, hết năm 2018 đã có 55 phòng xét nghiệm khẳng định HIV tuyến huyện. Hệ thống phòng xét nghiệm khẳng định HIV cũng đang được triển khai thí điểm sử dụng 3 test nhanh tại các tỉnh miền núi, vùng sâu vùng xa.
Công tác điều trị ARV ngày càng được mở rộng, đạt chất lượng hàng đầu thế giới. Hệ thống các cơ sở điều trị HIV/AIDS đã được thiết lập và mở rộng nhanh chóng để mở rộng độ bao phủ điều trị, tạo điều kiện thuận lợi cho người nhiễm HIV tiếp cận dịch vụ điều trị và duy trì điều trị lâu dài, hiện tại có 446 phòng OPC trên toàn quốc, trong đó ngoài phòng OPC tại cơ sở y tế còn có cơ sở điều trị ARV tại trại giam; trung tâm 06, cơ sở tôn giáo và một số phòng khám tư nhân.Số lượng BN được điều trị tăng nhanh qua các năm: Đến 30/9/2020, đang điều trị cho 150.984 bệnh nhân HIV (76% số người biết tình trạng nhiễm HIV của mình được tiếp cận với chương trình điều trị ARV) tại 446 cơ sở điều trị và 652 cơ sở cấp phát thuốc. Nhiều mô hình điều trị đã được triển khai nhằm nâng cao hiệu quả điều trị như mô hình kết hợp vừa điều trị thuốc kháng HIV, vừa điều trị MMT, điều trị phối hợp Lao/HIV, xét nghiệm và điều trị, cung cấp các can thiệp dự phòng tại CSĐT HIV; Mô hình Treatment 2.0; Điều trị nhanh, điều trị trong ngày và cấp phát thuốc nhiều tháng; Mô hình điều trị cho cặp bạn tình dị nhiễm. Kết quả theo dõi chất lượng điều trị cho thấy: Tỷ lệ tuân thủ ARV sau 12 tháng là 88%. Tải lượng vi rút dưới ngưỡng ức chế (<1000):> 96% (VN là 1 trong 4 nước gồm Đức, Thụy Sĩ, Anh đạt chỉ tiêu này trên toàn cầu)
Công tác dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con đạt hiệu quả cao. Số trẻ em nhiễm HIV do lây truyền HIV từ mẹ có xu hướng liên tục giảm từ năm 2012 đến nay, tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con ở những trẻ được điều trị dự phòng bằng ARV trong 4 năm gần đây đều dưới 2,5%
Cơ chế tài chính đổi mới, bền vững. Giai đoạn 2011-2020 đánh dấu việc chuyển giao dần và bền chương trình phòng, chống HIV/AIDS từ một chương trình phụ thuộc phần lớn vào các chương trình dự án quốc tế sang các nguồn lực trong nước. Quyết định số 1899/QĐ-TTg ngày 15/20/2013 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đề án đảm bảo tài chính cho các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS là văn bản có tính chất tác động đến quá trình chuyển giao chương trình phòng, chống HIV/AIDS sang các nguồn tài chính trong nước. Quyết định 1899 không chỉ tạo căn cứ pháp lý cho việc mở rộng các giải pháp huy động nguồn ngân sách nhà nước trung ương, nguồn ngân sách địa phương, các giải pháp mở rộng chi trả của Quỹ BHYT cho điều trị HIV/AIDS mà còn đưa ra các nhóm giải pháp về huy động các nguồn xã hội hóa như thu phí dịch vụ, huy động các nguồn đóng góp của xã hội thông qua các Quỹ.Những năm trước, chủ yếu tiền viện trợ (80%), gần đây, cơ cấu tài chính HIV/AIDS thay đổi nhanh: Viện trợ giảm từ 73% (2014) xuống 48% (2019); Tài chính trong nước tăng từ 27% lên 52% cùng kỳ (chủ yếu là NSTW, NSĐP và BHYT). Tăng nhanh tỷ lệ BN HIV/AIDS có thẻ BHYT: từ 50% (2015) lên 91% (2019)
Số nhiễm HIV mới, tử vong giảm mạnh. Tình hình HIVAIDS giảm nhanh, ngày càng được kiểm soát tốt, đạt được các chỉ tiêu được giao; được cộng đồng quốc tế đánh gia là điểm sáng về phòng, chống HIVAIDS. Duy trì tỷ lệ hiện nhiễm HIV trong cộng đồng dân cư dưới 0.3% theo như mục tiêu Chiến lược quốc gia phòng, chống HIV/AIDS đến năm 2020 và tầm nhìn 2030. Số các trường hợp nhiễm HIV được phát hiện mới từng năm có xu hướng giảm từ năm 2007 đến nay. Trong giai đoạn 2005 đến 2007, trung bình phát hiện mới được hơn 28.000 trường hợp nhiễm HIV một năm, giai đoạn 2008 đến 2012, trung bình phát hiện mới được hơn 17.000 trường hợp nhiễm HIV trong một năm và từ 2012 đến nay trung bình mỗi năm phát hiện mới 10.000 trường hợp nhiễm HIV. Theo báo cáo của UNAIDS, trong khu vực, Việt Nam là nước có số ước tính ca nhiễm mới HIV năm 2018 giảm lớn nhất (64%) so với năm 2010. Số ca nhiễm mới HIV của Việt Nam năm 2018 chỉ chiếm khoảng 2% trong tổng số ca nhiễm mới HIV ước tính cho khu vực Châu Á-Thái Bình Dương. Kết quả trên cho thấy việc triển khai tích cực và hiệu quả chương trình phòng, chống HIV/AIDS trong thời gian qua đã giúp giảm rõ rệt số nhiễm mới HIV. Ngoài ra, chương trình cũng đã làm giảm rõ rệt số tử vong và dự phòng số trường hợp nhiễm mới HIV. Kết quả ước tính cho thấy, trong giai đoạn từ 2001 đến 2018, chương trình đã dự phòng nhiễm mới HIV được cho hơn 460.000 người, giảm tử vong được cho hơn 200.000 người.
Tại Mít tinh, Phó Thủ tướng Trương Hòa Bình phát biểu phát động hưởng ứng Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS và Ngày Thế giới phòng, chống AIDS, đồng thời cũng có đánh giá 30 năm phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam cũng như chỉ đạo công tác phòng, chống HIV/AIDS trong thời gian tới:
Đối với lãnh đạo các cấp, các ngành, đoàn thể trung ương và địa phương: Chúng ta đã đạt được nhiều kết quả trong chặng đường 30 năm qua nhưng chúng ta không được phép chủ quan, lơ là. Dịch HIV/AIDS có thể bùng phát trở lại nếu chúng ta chủ quan, lơ là và nó không thể tự mất đi nếu không được đầu tư và can thiệp. Đây là việc cần phải làm và chúng ta càng làm sớm thì càng tiết kiệm, càng hiệu quả. Điều này đúng ở cả cấp độ từng địa phương và cấp quốc gia. Đầu tư cho phòng, chống HIV/AIDSkhông chỉ mang lại hiệu quả lớn về sức khỏe, mà còn góp phần ổn định an ninh trật tư và phát triển kinh tế - xã hội của từng địa phương và của cả nước. Quốc hội đã ban hành Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật phòng, chống HIV/AIDS; Chính phủ đã ban hành Chiến lược quốc gia kết thúc dịch bệnh AIDS vào năm 2030. Bây giờ là thời điểm các địa phương cần chủ động xây dựng và trình cấp thẩm quyền phê kế hoạch phòng, chống HIV/AIDS cho đến năm 2030, trước mắt cho giai đoạn trung hạn 2021-2025. Tăng cường đầu tư, phân bổ ngân sách, bảo đảm tài chính cho công tác phòng, chống HIV/AIDS; lồng ghép nội dung phòng, chống HIV/AIDS vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.
Đối với Ngành y tế:Phát huy mọi nguồn lực hiện có, kết hợp với ứng dụng tiến bộ vượt bậc của cách mạng công nghiệp 4.0, tiếp tục tăng cường, mở rộng độ bao phủ và nâng cao chất lượng các dịch vụkhám chữa bệnh, can thiệp giảm tác hại, tư vấn xét nghiệm HIV, chăm sóc, điều trị HIV/AIDS. Thực hiện tốt công tác liên thông trong khám chữa bệnh, bảo đảm mọi người dân đều được chăm sóc sức khỏe, đặc biệt tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho người dân tiếp cận các dịch vụ dự phòng lây nhiễm HIV; người có hành vi nguy cơ cao tiếp cận sớm dịch vụ xét nghiệm HIV; Người nhiễm HIV được tiếp cận điều trị bằng thuốc kháng vi rút ARV sớm và tham gia bảo hiểm y tế.Làm tốt công tác truyền thông để mọi người dân hiểu được và không kỳ thị người mắc, nhiễm HIV/AIDS.
Đối với các tổ chức xã hội, cộng đồng:cần tham gia tích cực, mạnh mẽ hơn nữa vào các hoạt động phòng chống HIV/AIDSnhất là việccung cấp các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS cho các nhóm đích của mình.Các cơ quan chính phủ thời gian tới cũng cần giúp Chính phủ nghiên cứu đề xuất tạo môi trường và cơ chế thuận lợi cho sự tham gia của các tổ chức xã hội trong công tác phòng, chống HIV/AIDS.
Phó Thủ tướng cũng thể hiện mong muốn và đề nghị Chính phủ các nước,các cá nhân và tổ chức quốc tế tiếp tục quan tâm ủng hộ cả về tài chính và kỹ thuật để giúp Việt Nam. Sự ủng hộ về kinh phí của các quý vị là rất cần thiết, tuy nhiên sự hỗ trợ về kỹ thuật của các tổ chức quốc tế là rất quan trọng, giúp Việt Nam tiếp cận nhanh hơn với khoa học kỹ thuật, các sáng kiến mới, các thực hành tốt từ đó giúp Việt Nam có thể đạt được các mục tiêu đã đề ra. Với tinh thần đó, Việt Nam sẽ thực hiện được mục tiêu chấm dứt cơ bản dịch AIDS vào năm 2030 góp phần cùng cộng đồng quốc tế kiểm soát thành công đại dịch này.
Ông Kamal Malhotra, Điều phối viên thường trú Liên Hợp Quốc tại Việt Nam cho biết: Việt Nam đã và đang là một điểm sáng trong đáp ứng với HIV ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương với việc nhanh chóng áp dụng và mở rộng các sáng kiến mới, các cách tiếp cận dựa trên bằng chứng và có giá trị thực tiễn trong phòng, chống HIV/AIDS. Nỗ lực của Việt Nam trong việc khống chế dịch HIV cũng đóng góp đáng kể cho việc thực hiện các Mục tiêu Phát triển Bền vững khác, trong đó có thể kể đến Mục tiêu Phát triển Bền vững về Bình đẳng giới, Giảm bất bình đẳng và về Xây dựng quan hệ đối tác cho các Mục tiêu Phát triển Bền vững. Ông cũng bày tỏ lời chúc mừng chân thành nhất tới Việt Nam vì tất cả những thành tựu to lớn đã đạt được và hoàn toàn xứng đáng để tự hào trong công tác phòng chống HIV/AIDS trong 30 năm qua cũng như trong năm 2020 đầy thử thách này.
Ông Daniel J. Kritenbrink, Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam đã đánh giá cao mối quan hệ hợp tác giữa Chính phủ hai nước. Ông ghi nhận: Việt Nam là một điểm sáng trong công cuộc phòng chống HIV và AIDS. Kể từ đầu vụ dịch, Việt Nam đã huy động hiệu quả các nguồn hỗ trợ của cộng đồng quốc tế, cả nguồn lực tài chính và hỗ trợ kỹ thuật, để cung cấp đa dạng các can thiệp, từ dự phòng, chăm sóc tới điều trị. Song song với việc đó, Việt Nam đã phát triển một chương trình bảo hiểm y tế mạnh để qua đó tăng tính bền vững của các dịch vụ HIV cung cấp thông qua nguồn tài chính trong nước. Năm 2018, Việt Nam đã đạt được một dấu mốc quan trọng trong việc tiếp nhận nhiều hoạt động phòng, chống HIV từ các nhà tài trợ nước ngoài về nguồn lực trong nước – Việt Nam đã tiếp nhận trách nhiệm cấp ngân sách, mua và cung cấp thuốc kháng virus, còn gọi là thuốc ARV cho một phần ba bệnh nhân HIV đang điều trị trên toàn quốc. Chính phủ Việt Nam đang trên lộ trình tiến tới đảm bảo tài chính cho 75 phần trăm tổng số thuốc ARV được cấp phát thông qua hệ thống bảo hiểm y tế quốc gia đến năm 2021. Việt Nam cũng đã nhanh chóng ứng dụng các kỹ thuật, công nghệ y tế mới, góp phần đạt được các kết quả ấn tượng trong dự phòng và điều trị HIV. Có thể kể tới một số thành công như việc ứng dụng thuốc điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV, hay còn gọi là thuốc PrEP, và việc quốc gia đã công nhận và có hướng dẫn kỹ thuật về thông điệp “Không phát hiện bằng không lây truyền,” hay “K bằng K”, và điều này đã được cộng đồng quốc tế ghi nhận và đánh giá cao. Việt Nam cũng là một trong các nước có chất lượng điều trị HIV cao hàng đầu thông qua các mô hình cung cấp dịch vụ lấy khách hàng làm trung tâm và hợp tác chặt chẽ với các tổ chức cộng đồng của những người sống chung hoặc chịu ảnh hưởng của HIV. Bằng chứng là tỷ lệ bệnh nhân điều trị đạt ngưỡng tải lượng virus ức chế rất cao, và có tới 95% bệnh nhân đạt tải lượng không phát hiện. Đây là tỷ lệ trong nhóm cao nhất trên toàn thế giới.
Cũng tại Hội nghị, đại biểu được chia sẻ về kết quả 30 năm phòng, chống HIV/AIDS tại TP.HCM với việc mở rộng và nâng cao chất lượng điều trị HIV và PrEP; trình bày về công tác xét nghiệm, kết nối điều trị HIV và dự phòng lây nhiễm HIV cho người nghiện chích ma túy của tỉnh Điện Biên; Tiếng nói từ cộng đồng của đại diện người nhiễm HIV
Tại Hội nghị, Phó Thủ tướng thường trực Trương Hòa Bình trao tặng Huân chương lao động hạng Nhì cho tập thể Cục Phòng, chống HIV/AIDS
Và huân chương lao động hạng Nhì, hạng Ba cho các cá nhân có thành tích xuất sắc trong công tác phòng, chống HIV/AIDS.
Tại Hội nghị cũng diễn ra các trưng bày, triển lãm ảnh về phòng, chống HIV/AIDS trong các năm qua.
Minh Thắm
