Gần đây một số bạn hỏi về “Trạng thái HIV trung tính” là gì? Đây là một khái niệm khá mới mà không phải mọi người đã hiểu hết. Trong bài viết này xin đề cập đến một số nội dung liên quan đến khái niệm này.
Trạng thái HIV trung tính là gì?
Khái niệm “Trạng thái HIV trung tính” được dịch từ tiếng Anh (HIV Status Neutral), cũng có người nói là “tình trạng HIV trung tính” hay “tình trạng HIV trung lập”. Đây là cách nói ngắn gọn để nói về tình trạng HIV trung lập hay trung tính, nó mô tả một thế giới nơi những người dương tính với HIV không thể lây nhiễm cho bất kỳ ai và những người âm tính với HIV không thể bị lây nhiễm.
Mô hình cung cấp dịch vụ để đạt “trạng thái HIV trung tính”
Cũng do là nó là cách nói ngắn gọn, do vậy nếu không có giải thích thêm cũng rất nhiều người vẫn không thể hiểu được khái niệm này. Do vậy nó cần được giải thích một cách dài dòng hơn đó là: Trạng thái HIV trung tính tức hiện nay thế giới đã có thuốc kháng HIV (ARV), thuốc giúp cho việc dự phòng lây nhiễm HIV đã trở nên hiệu quả hơn và dễ dàng hơn. Thuốc ARV cũng giúp dự phòng lây nhiễm HIV cho người chưa nhiễm HIV mà chúng ta quen gọi là PrEP. Mặt khác thuốc ARV sẽ giúp cho người nhiễm HIV sống khỏe mạnh, không làm lây truyền HIV qua đường tình dục khi người nhiễm HIV đạt được tình trạng “không phát hiện HIV” trong máu (chúng ta đã quen với khái niệm Không phát hiện = Không lây truyền hay K=K). Do vậy chúng ta không còn lo sợ về tình trạng HIV của một người bất kỳ ai hoặc cũng không lo lắng về tình trạng HIV dương tính hay âm tính vì chúng ta đã có thuốc để dự phòng lây nhiễm nếu chúng ta chưa bị nhiễm HIV hoặc chúng ta có thể điều trị HIV nếu chẳng may bị nhiễm HIV bằng thuốc ARV để sống khỏe mạnh và không làm lây truyền HIV sang người khác.
Có thể nói “Trạng thái HIV trung tính” ám chỉ rằng: chúng ta đang sống trong thời đại mà tình trạng HIV của một ai dù âm tính hay dương tính cũng không còn là vấn đề nếu họ được tiếp cận và sử dụng thuốc ARV để dự phòng hay điều trị.
PrEP - một biện pháp phòng ngừa giúp mọi người tránh bị nhiễm HIV
Điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV mà chúng ta quen gọi là PrEP là sử dụng thuốc kháng virut ARV để dự phòng lây nhiễm HIV ở người có nguy cơ cao chưa bị nhiễm HIV.
Thuốc kháng HIV để điều trị dự phòng trước lây nhiễm HIV (PrEP)
Theo Tổ chức Y tế Thế giới, nếu điều trị dự phòng trước phơi nhiễm bằng thuốc kháng HIV sử dụng hàng ngày (mỗi ngày uống 1 viên thuốc mà bản chất là thuốc kháng HIV) thì người có hành vi nguy cơ cao có thể hạn chế tới hơn 90% nguy cơ lây nhiễm HIV qua đường tình dục.
Như vậy, PrEP được khuyến cáo là uống thuốc ARV mỗi ngày. Tuy nhiên, hiện nay còn có thể sử dụng PrEP theo tình huống. Khác với sử dụng PrEP hàng ngày, điều trị dự phòng trước phơi nhiễm theo tình huống là người có hành vi nguy cơ cao chỉ sử dụng PrEP mỗi khi có hành vi nguy cơ.
Thuốc điều trị dự phòng trước phơi nhiễm theo tình huống về bản chất cũng là thuốc kháng virus có thành phần là TDF/FTC hoặc TDF/3TC như PrEP hàng ngày. Tuy nhiên, uống liền 2 viên cho liều đầu tiên trong vòng từ 2 - 24h trước khi quan hệ tình dục và uống viên thứ 3 sau liều đầu 24h và uống viên thứ 4 sau liều đầu 48h. Những ngày tiếp theo nếu có quan hệ tình dục, người sử dụng ED-PrEP có thể tiếp tục uống 1 viên mỗi ngày và ngừng uống sau lần quan hệ tình dục cuối cùng 2 ngày.
Các nghiên cứu chỉ ra rằng, ED-PrEP là an toàn và hiệu quả cao trong giảm nhiễm HIV ở nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới, những người nam quan hệ tình dục đồng giới thấy ED-PrEP tiện lợi hơn PrEP. Đặc biệt ở những người có quan hệ tình dục không thường xuyên (trung bình dưới 2 lần/tuần) và có khả năng đặt kế hoạch uống thuốc 2 giờ trước khi có quan hệ tình dục hoặc có thể trì hoãn quan hệ tình dục ít nhất 2 giờ.
Như vậy ngoài các biện pháp quen thuộc để dự phòng lây nhiễm HIV như sử dụng bơm kim tiêm sạch mỗi lần tiêm chích ma túy hay sử dụng bao cao su đúng cách mỗi lần quan hệ tình dục thì PrEP là một can thiệp mới giúp dự phòng lây nhiễm HIV hiệu quả.
Điều trị thuốc ARV cho người nhiễm HIV - Dự phòng lây nhiễm HIV
Khi sử dụng thuốc ARV sẽ làm tải lượng vi rút thấp dưới ngưỡng phát hiện và không có nguy cơ lan truyền HIV qua đường tình dục (K=K)
Thuốc kháng HIV mục đích ban đầu sản xuất ra để điều trị cho người nhiễm HIV. Khi người nhiễm HIV sử dụng thuốc ARV ức chế sự nhân lên của HIV do vậy số lượng vi rút HIV trong cơ thể người nhiễm sẽ giảm xuống mức rất thấp và người ta sử dụng xét nghiệm để đo tải lượng vi rút trong máu. Khi không thể đo lường được số lượng bản sao vi rút trong cơ thể của một người nào đó thì được coi là không thể phát hiện được (hiện thế giới quy định nếu tải lượng vi rút HIV trong máu dưới 200 bản sao/mL máu được coi là không phát hiện được). Nếu một người có tải lượng vi rút HIV dưới ngưỡng phát hiện, mặc dù vẫn còn HIV trong cơ thể họ, nhưng số lượng rất thấp nên các nghiên cứu chỉ ra rằng khi đó HIV không thể truyền sang người khác qua đường tình dục. Điều này có nghĩa là nếu tải lượng vi rút của bạn không thể phát hiện được, bạn không thể truyền vi rút cho người khác qua đường tình dục (Không phát hiện = Không lây truyền hay K=K).
Như vậy với hiểu biết sâu sắc hơn về tác dụng của thuốc kháng vi rút, đã mở ra một giai đoạn mới trong dự phòng và điều trị HIV. Mỗi người chưa bị nhiễm HIV đã có có thể sử dụng thuốc ARV để dự phòng lây nhiễm. Một người nhiễm HIV cũng sử dụng thuốc ARV để sống khỏe mạnh và không làm lây truyền HIV sang người khác.
