Nhiều bạn tình, quan hệ tình dục không an toàn, sử dụng chất kích thích, thiếu kiến thức HIV... là nguyên nhân gia tăng tỷ lệ nhiễm HIV ở nhóm này.
CỤC PHÒNG, CHỐNG HIV/AIDS - BỘ Y TẾ
Nhiều bạn tình, quan hệ tình dục không an toàn, sử dụng chất kích thích, thiếu kiến thức HIV... là nguyên nhân gia tăng tỷ lệ nhiễm HIV ở nhóm này.
Có mối quan hệ phức tạp với nhiều bạn tình, Trung, 18 tuổi tìm đến Câu lạc bộ Kết nối Trẻ (một tổ chức phi lợi nhuận về phòng chống HIV cho cộng đồng LGBT tại Bình Dương), đề nghị được hỗ trợ thuốc dự phòng lây nhiễm HIV. Sau khi có kết quả test nhanh HIV âm tính, Trung được cấp thuốc PrEP (dự phòng lây nhiễm HIV) và bao cao su miễn phí, cùng hướng dẫn sử dụng thuốc chi tiết.
Tuy nhiên, vì có quan hệ tình dục tập thể không an toàn trước đó vài tuần, chàng trai được hẹn quay lại xét nghiệm sau một tháng. Lần này, kết quả có phản ứng ban đầu với HIV, song xét nghiệm khẳng định PCR tại cơ sở y tế cho âm tính. Nghi ngờ Trung đang ở "thời kỳ cửa sổ" với bệnh, các bác sĩ theo dõi duy trì thêm một tháng. Kết quả cuối cùng không khả quan, Trung đã nhiễm HIV.
Nhóm cộng đồng tư vấn về HIV cho khách hàng
Đây là một trong hàng chục trường hợp lây nhiễm HIV đáng tiếc mà anh Tống Văn Nam, Trưởng câu lạc bộ đã tiếp cận trong 11 năm đồng hành cùng cộng đồng LGBT Bình Dương.
Anh Nam cho biết hầu hết người bệnh đều rất sốc, thậm chí khủng hoảng tinh thần nghiêm trọng khi nhận tin. Họ thường ở nhóm trẻ tuổi, chủ yếu là sinh viên, công nhân, hoặc cả học sinh cấp ba và có điểm chung là không biết bạn tình của mình đã nhiễm hoặc có nguy cơ nhiễm HIV hay không.
Mỗi năm Bình Dương ghi nhận khoảng 700-800 ca nhiễm HIV mới, trong đó nhóm MSM (men who have sex with men - người nam quan hệ tình dục với nam), chiếm khoảng 80%.
Còn tại TP HCM, theo số liệu của Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật (HCDC), năm 2012 số ca nhiễm HIV mới được ghi nhận vào khoảng 2.000 người. Đến năm 2021 con số này là gần 4.500 người, trong đó 76% số ca nhiễm mới thuộc nhóm MSM.
Báo cáo của Cục Phòng chống HIV/AIDS, Bộ Y tế ước tính cả nước có khoảng 300.000 người MSM. Tỷ lệ nhiễm HIV tăng rất nhanh ở nhóm này, từ 2012-2020 tăng hơn 5 lần, từ 2,3% lên 13,3%. So với những năm đầu đại dịch, tỷ lệ MSM nhiễm HIV đã cao nhất, vượt qua nhóm tiêm chích ma túy và mại dâm.
Việt Nam hiện có khoảng 200.000 người nhiễm HIV còn sống. Năm 2021, cả nước thêm gần 11.000 trường hợp phát hiện mới HIV. Trong tổng số ca mắc mới có 84% là nam, phần lớn tập trung ở các đô thị lớn, từ 16-29 tuổi và 30-39 tuổi, đường lây chủ yếu là quan hệ tình dục không an toàn.
Chuyên gia của một trung tâm chăm sóc sức khỏe cộng đồng LGBT tại TP HCM (phải) tư vấn dự phòng HIV cho người dân. Ảnh: Thư Anh
Chuyên gia của một trung tâm chăm sóc sức khỏe cộng đồng LGBT tại TP HCM (phải) tư vấn dự phòng HIV cho người dân. Ảnh: Thư Anh
Bác sĩ Nguyễn Đức Bằng, Trưởng Khoa Lao và Điều trị HIV, Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch (TP HCM), cho biết một điều đáng báo động khác là độ tuổi nhiễm HIV ngày càng trẻ, có bệnh nhân đang học cấp ba và nhiều người phát hiện bệnh muộn nên đáp ứng điều trị kém. Đơn vị ông phụ trách hiện có 5 bệnh nhân khi nhập viện đã ở giai đoạn cuối, hệ miễn dịch suy giảm nghiêm trọng kèm các biến chứng như lao hạch, viêm phổi nặng.
Có nhiều nguyên nhân khiến tỷ lệ nhiễm HIV ở nhóm MSM tăng, theo các chuyên gia y tế. Phó giáo sư Nguyễn Văn Dũng, Trưởng khoa Y tế công cộng, Đại học Y dược TP HCM, chỉ ra rằng đặc điểm quan hệ tình dục nhóm, có nhiều bạn tình cùng lúc là yếu tố nguy cơ quan trọng nhất. Khu vực đô thị đông người, lại thêm mạng xã hội phát triển với các hội nhóm dành riêng cho người có nhu cầu quan hệ tình dục đồng giới nở rộ, khiến họ dễ dàng tìm kiếm và tiếp xúc với nhiều bạn tình hơn.
Việc quan hệ qua đường hậu môn (bằng cơ quan sinh dục, ngón tay, đồ chơi tình dục, miệng...) cũng dễ lây nhiễm nhiều bệnh khác không chỉ HIV. Lý do là niêm mạc ở trực tràng, hậu môn mỏng, không tiết ra chất bôi trơn nên dễ bị tổn thương và bị virus xâm nhập hơn so với niêm mạc âm đạo. Có những "cuộc yêu" tập thể, thay vì sử dụng các biện pháp an toàn như bao cao su, chất bôi trơn, thuốc dự phòng, họ dùng chất kích thích (ma túy, rượu bia...) để tăng khoái cảm, giảm đau, tìm cảm giác khác biệt... Lúc này, họ có thể mất kiểm soát hành vi.
Nguy hiểm hơn, một số trường hợp không biết rõ về bạn tình của mình, nhất là tình trạng sức khỏe. "Có người mang nhiều nguy cơ chồng chéo, như tiêm chích ma túy, quan hệ với cả nam và nữ, thường xuyên thay đổi bạn tình, mắc kèm các bệnh truyền nhiễm khác... khiến nguy cơ lây nhiễm càng tăng cao hơn", bác sĩ Bằng nói.
Để giảm tỷ lệ mắc HIV ở nhóm MSM, tiến tới thực hiện mục tiêu lớn là chấm dứt đại dịch HIV/AIDS, các chuyên gia cho rằng phải thực hiện đồng thời nhiều giải pháp. Then chốt là phổ biến kiến thức về HIV và cách phòng tránh lây nhiễm HIV, hướng dẫn sử dụng thuốc dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP), dự phòng sau phơi nhiễm (PEP).
Cụ thể, PrEP được khuyến nghị cho những người không có HIV, nhưng có hành vi nguy cơ nhiễm virus (quan hệ tình dục không an toàn hoặc tiêm chích ma túy). Đặc biệt với nhóm MSM và người chuyển giới cần sử dụng trong suốt thời gian có nguy cơ cao. Tuân thủ tốt liệu trình dự phòng có thể giảm nguy cơ lây nhiễm HIV qua quan hệ tình dục trên 90% và qua tiêm chích ma túy đến 70%.
Còn PEP sử dụng trong trường hợp phơi nhiễm với HIV trong 72 giờ. PEP thường được áp dụng trong tình huống "tai nạn", như không sử dụng biện pháp an toàn, rách hay tuột bao cao su. Hiệu quả dự phòng của điều trị PEP vào khoảng 80%, có thể cao hơn nếu sử dụng trong những giờ đầu. Tác dụng thuốc giảm dần và vô hiệu sau 72 giờ tính từ lúc phơi nhiễm.
Ngoài ra, chuyên gia khuyến cáo nhóm MSM nên đề nghị bạn tình kiểm tra sức khỏe trước khi quan hệ tình dục, khám sức khỏe thường xuyên và sử dụng bao cao su 100% khi quan hệ tình dục. Trường hợp nghi ngờ bản thân hoặc bạn tình nhiễm HIV, cần đến ngay cơ sở y tế để được thăm khám, chẩn đoán, tư vấn và điều trị kịp thời. Nếu đã nhiễm HIV, người bệnh cần tuân thủ điều trị theo chỉ định của bác sĩ, nhằm kéo tải lượng HIV dưới ngưỡng phát hiện, sẽ không lây bệnh cho bạn tình.
"Không thể đánh giá hoặc ngăn cấm xu hướng, nhu cầu quan hệ tình dục của người khác. Điều cần làm là chỉ cho họ cách tự bảo vệ khỏi bệnh tật và không lây bệnh cho người khác", anh Nam nói, thêm rằng phần lớn các loại thuốc dự phòng HIV hiện được tài trợ miễn phí. Vì vậy, đây cũng là cơ hội để nhóm MSM có thể phòng bệnh với chi phí "0 đồng".
