Hi vọng kết thúc sớm dịch AIDS tại Việt Nam không còn xa

Tăng cường sức mạnh toàn diện trong cuộc chiến chống lại HIV/AIDS sẽ giúp Việt Nam tiến gần và đạt được mục tiêu chấm dứt đại dịch AIDS ở Việt Nam vào năm 2030.

Việt Nam được đánh giá là điểm sáng quốc tế
Hơn 30 năm qua, với nhiều nỗ lực, công cuộc phòng chống HIV/AIDS ở Việt Nam được đánh giá là điểm sáng quốc tế. Việt Nam đặt mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030.
Kể từ trường hợp nhiễm HIV đầu tiên năm 1990, Việt Nam đã có hơn 30 năm kinh nghiệm trong công cuộc phòng chống HIV và đã đạt được những tiến bộ đáng kể. Đây là nhờ có sự cam kết chính trị mạnh mẽ và sự lãnh đạo của chính phủ, đặc biệt là Bộ Y tế, sự tham gia tích cực của các tổ chức xã hội dân sự và sự hỗ trợ đáng kể từ cộng đồng quốc tế.
Tính từ năm 1990 đến nay, công cuộc phòng chống HIV/AIDS tại Việt Nam chuyển qua nhiều giai đoạn. Từ năm 2000 đến nay, Việt Nam đã dự phòng cho khoảng 500.000 người không bị lây nhiễm HIV và 200.000 người không bị tử vong do AIDS.
Nếu như trước đây, đường lây truyền HIV/AIDS chủ yếu qua đường máu, qua nhóm nghiện, chích ma túy thì những năm gần đây, tỉ lệ lây qua quan hệ tình dục không an toàn đã tăng dần từ 65% lên hơn 82% vào năm 2022. Đặc biệt, tỉ lệ nam giới nhiễm tăng nhanh, trong đó phần lớn là nhóm nam có quan hệ tình dục đồng giới (MSM).
Tại Việt Nam, hiện đang có hơn 220.000 người nhiễm HIV. Hai năm qua, mỗi năm có hơn 13.000 trường hợp phát hiện mới. Trong đó, 50% là những người trẻ dưới 29 tuổi. Nhóm nam quan hệ tình dục đồng tính đang được cảnh báo là đối tượng nhiễm HIV chủ yếu ở Việt Nam hiện nay. Nhưng can thiệp cho nhóm này còn hạn chế do khó tiếp cận.
Theo kết quả khảo sát gần đây với nhóm thanh thiếu niên, chưa đến 50% có hiểu biết toàn diện về dự phòng lây nhiễm HIV. 40% vẫn còn thái độ phân biệt đối xử với HIV. 14% có yếu tố dẫn đến quan hệ tình dục không an toàn. Vì vậy, đây là nhóm cần được quan tâm khi Việt Nam muốn đạt mục tiêu kết thúc dịch bệnh AIDS vào năm 2030.
Đặc biệt, với những nỗ lực trong công tác phòng, chống HIV/AIDS, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong công tác này. Điển hình, Việt Nam đã được thế giới ghi nhận là một trong 4 quốc gia cùng với Anh, Đức, Thụy Sĩ có chất lượng điều trị HIV/AIDS tốt nhất với tỷ lệ người nhiễm HIV được điều trị có tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế đạt 96%, góp phần giảm lây nhiễm HIV trong cộng đồng.
Hơn 10 năm qua, Việt Nam liên tục giảm 3 chỉ tiêu: Giảm số người mới nhiễm HIV, giảm số chuyển sang AIDS và giảm số tử vong liên quan đến HIV/AIDS; kiểm soát tỉ lệ nhiễm HIV trong cộng đồng dưới 0,3%. Việt Nam đặt ra mục tiêu chấm dứt AIDS vào năm 2030. Tức là giảm đến 200 lần số ca nhiễm so với thời điểm hiện tại, từ 200.000 ca xuống còn 1.000 ca mỗi năm.
Bên cạnh đó, Việt Nam cũng đã đạt kết quả vô cùng ấn tượng trong công tác phòng chống HIV/ AIDS. 95% độ bao phủ bảo hiểm y tế cho những bệnh nhân HIV/AIDS, gần 90% số người điều trị ARV được chi trả từ nguồn bảo hiểm y tế, và hơn 95% những người điều trị ARV đã đạt được tải lượng dưới ngưỡng ức chế.
Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng Việt Nam còn rất nhiều việc cần phải làm, nhất là để đạt được mục tiêu kết thúc dịch AIDS vào năm 2030. Dịch HIV/AIDS rất có thể bùng phát trở lại nếu chủ quan, thiếu quan tâm, không đầu tư thỏa đáng cho công cuộc phòng, chống HIV/AIDS.
Cùng "đồng tâm hiệp lực" để chấm dứt dịch bệnh AIDS
Tại Việt Nam, Chiến lược quốc gia chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030 đặt ra 3 mục tiêu 95-95-95, đó là: 95% người nhiễm HIV biết tình trạng nhiễm HIV của mình, 95% người chẩn đoán nhiễm HIV được điều trị bằng thuốc ARV và 95% người điều trị bằng thuốc ARV đạt tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế.
Đến nay mục tiêu 95 thứ 3 đã đạt được là 96%. Việt Nam là một trong số ít các quốc gia đạt được tỷ lệ này. Hai mục tiêu đầu lần lượt là 86% và 80%. Điều này cho thấy, công tác phòng, chống HIV/AIDS ở Việt Nam còn nhiều việc cần làm để đạt được mục tiêu kết thúc dịch AIDS vào năm 2030. Tuy nhiên, dịch HIV rất có thể bùng phát trở lại nếu chúng ta chủ quan, thiếu quan tâm, không đầu tư thỏa đáng cho công cuộc phòng, chống HIV/AIDS.
Theo PGS-TS Phan Thị Thu Hương, Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), tại Việt Nam, cho biết từ năm 1990 đến 2015, tỉ lệ người nhiễm HIV là nam giới có xu hướng giảm nhẹ, tuy nhiên từ năm 2016, tỉ lệ người nhiễm HIV là nam giới bắt đầu có xu hướng gia tăng trở lại. Trong giai đoạn đầu của dịch, đối tượng bị lây nhiễm HIV chủ yếu là qua đường máu, tuy nhiên trong những năm gần đây, lây nhiễm qua đường quan hệ tình dục không an toàn trở thành đường lây chính trong những ca nhiễm HIV mới phát hiện.
Năm 2022, gần 50% số ca nhiễm HIV được phát hiện ở nhóm dưới 29 tuổi. MSM đang được báo cáo là nhóm đối tượng nhiễm HIV chủ yếu ở Việt Nam. Hiện có những địa phương báo cáo có 60% - 80% người nhiễm HIV được phát hiện trong năm qua là thuộc nhóm MSM. Các chuyên gia lo ngại nhóm MSM và nhóm chuyển giới được dự báo có thể trở thành nhóm chiếm tỉ lệ lớn nhất trong tổng số người nhiễm HIV mới được ước tính hàng năm trong thời gian tới.
Cũng theo bà Hương, công tác triển khai các biện pháp dự phòng thế hệ mới đã đạt được kết quả đáng lưu ý khi điều trị dự phòng tiền phơi nhiễm (PrEP) triển khai đa dạng thông qua các mô hình TelePrEP, PrEP trực tuyến, OS, lưu động... Tốc độ tăng trưởng khách hàng nhanh hơn so với các nước trong khu vực.
Đến nay đã có 210 cơ sở PrEP triển khai cung cấp dịch vụ PrEP (nhà nước và tư nhân) tại 29 tỉnh, thành phố. Số khách hàng được tiếp cận với dịch vụ PrEP ít nhất 1 lần trong kỳ báo cáo là 40.020 khách hàng (đạt 88,9% so với chỉ tiêu 45.000 khách hàng vào năm 2022); số khách hàng duy trì điều trị PrEP trên 3 tháng liên tiếp đạt 69,6%; 80,4% số khách hàng PrEP là MSM.
Trong công tác điều trị HIV/AIDS, hiện có 499 cơ sở điều trị, trong đó 362 cơ sở đang điều trị thuốc ARV bằng BHYT với tổng số 167.022 bệnh nhân, trong đó 3.453 bệnh nhân là trẻ em, 163.568 người lớn.
Theo lãnh đạo Cục Phòng, chống HIV/AIDS, ngành y tế đang mở rộng điều trị thuốc ARV qua BHYT, phấn đấu tỉ lệ bệnh nhân điều trị ARV có tải lượng virus HIV dưới ngưỡng ức chế đạt 95% trở lên. Tỉ lệ bệnh nhân điều trị ARV có tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế đạt tới 97% và Việt Nam là một trong số ít các quốc gia đạt được tỉ lệ này.
Những năm qua, ngành y tế đã duy trì, mở rộng và nâng cao chất lượng điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế Methadone. Tính đến tháng 10/2022, chương trình Methadone đã được triển khai tại hơn 600 cơ sở điều trị và cấp phát thuốc trên địa bàn 63 tỉnh/thành phố với hơn 51.000 người bệnh tham gia điều trị, trong đó gần 3.000 người được cấp thuốc mang về nhà. Điều trị Methadone đã góp phần khống chế được tình hình nhiễm HIV trong người tiêm chích ma túy.
Bên cạnh đó, ngành y tế đẩy mạnh các giải pháp bảo đảm tính bền vững cho công tác phòng, chống HIV/AIDS như huy động nguồn tài chính từ Quỹ bảo hiểm y tế, ngân sách địa phương thông qua Đề án bảo đảm tài chính về phòng, chống HIV/AIDS tại từng tỉnh, thành phố.
Nhiều mô hình, sáng kiến về các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS được nghiên cứu, áp dụng triển khai để phù hợp với bối cảnh dịch HIV có nhiều thay đổi. Chính vì vậy, Việt Nam đã được đánh giá là điểm sáng trên bản đồ phòng, chống HIV/AIDS thế giới. Những thành công, kinh nghiệm, thực hành tốt của Việt Nam đã được lựa chọn để báo cáo, chia sẻ với các quốc gia khác trên các diễn đàn Quốc tế. Ước tính từ năm 2001 đến nay, việc triển khai các can thiệp phòng, chống HIV/AIDS đã cứu được hơn 960.000 người không bị nhiễm HIV tại Việt Nam.
Để phấn đấu đạt  3 mục tiêu trên và sớm chấm dứt dịch AIDS, Bộ Y tế đề nghị: Lãnh đạo các địa phương cần chủ động xây dựng kế hoạch ngắn hạn, dài hạn và đầu tư, phân bổ ngân sách bảo đảm tài chính cho công tác phòng, chống HIV/AIDS.
Đoàn thanh niên các cấp cần nâng cao nhận thức cho thanh niên về sự nguy hiểm của đại dịch HIV/AIDS. Mỗi đoàn viên, thanh niên phải là một tuyên truyền viên tích cực về phòng, chống HIV/AIDS. Mỗi tổ chức đoàn phải có các sáng kiến, các mô hình phòng, chống HIV/AIDS phù hợp, hiệu quả, thân thiện với thanh niên. Trong đó chú ý nhóm thanh niên trẻ tuổi trong khu vực trường học, khu công nghiệp.
Ngành Y tế tiếp tục mở rộng độ bao phủ, nâng cao chất lượng và triển khai đồng bộ, toàn diện các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS theo chiến lược tiếp cận từ xét nghiệm, dự phòng đến điều trị HIV/AIDS: người có hành vi nguy cơ cao được tiếp cận sớm với xét nghiệm HIV; người nhiễm HIV được tiếp cận sớm với điều trị bằng thuốc kháng virus và điều trị các bệnh đồng nhiễm HIV/Lao, HIV/Viêm gan C.
Đồng thời, đẩy mạnh truyền thông và can thiệp dự phòng lây nhiễm HIV như cung cấp bơm kim tiêm, bao cao su, điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế và điều trị dự phòng trước phơi nhiễm với HIV; tổ chức đánh giá kết quả triển khai Đề án thí điểm cấp thuốc Methadone nhiều ngày; mở rộng cấp phát thuốc Methadone nhiều ngày sau thí điểm.
Để duy trì những thành tựu đã đạt được trong công cuộc phòng chống HIV/AIDS, và tiến tới chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030, TS Angela Pratt, Trưởng Đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam cho rằng, Việt Nam cần phát huy những tiến bộ đạt được trong vài thập kỷ qua, đặc biệt tập trung vào việc tăng cường các nỗ lực dự phòng, cụ thể là những nỗ lực nhắm tới những người trẻ và nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới, đây là nhóm hiện đang có nguy cơ cao nhất.
Và bằng cách cùng chung tay, đồng tâm hiệp lực trong phòng chống HIV/AIDS, chúng ta có thể tăng cường được sức mạnh trong cuộc chiến chống lại HIV/AIDS và tiến tới đạt được mục tiêu chấm dứt đại dịch AIDS ở Việt Nam vào năm 2030.