Theo báo cáo của Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), HIV/AIDS vẫn đang là gánh nặng bệnh tật tại Việt Nam khi mỗi năm Việt Nam phát hiện mới hơn 12.000 người nhiễm HIV và khoảng 2.000 người nhiễm HIV tử vong.
Điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV bằng thuốc ARV (PrEP) là một trong những can thiệp dự phòng lây nhiễm HIV hiệu quả hiện nay. Ngày 14/8/2020, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1246/QĐ-TTg về việc phê duyệt Chiến lược quốc gia chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030. Trong đó chỉ tiêu tỷ lệ nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) được điều trị PrEP đạt 30% vào năm 2025 và 40% vào năm 2030. Ngày 11/12/2020, Bộ trưởng Bộ Y tế đã ban hành Quyết định số 5154/QĐ-BYT phê duyệt Kế hoạch điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV bằng thuốc kháng HIV (PrEP) giai đoạn 2021-2025 (sau đây gọi tắt là Quyết định 5154) với chỉ tiêu 72.000 người có nguy cơ cao nhiễm HIV được điều trị PrEP vào năm 2025.
Nam quan hệ tình dục đồng giới là một trong những nhóm nguy cơ chính của dịch HIV hiện nay
Tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nguy cơ cao tuy có giảm nhưng riêng trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) lại tăng mạnh trong những năm gần đây.
Tại Việt Nam, số người nhiễm HIV đang còn sống được báo cáo là 212.769 trường hợp. Số người nhiễm HIV tử vong lũy tích tính từ khi bệnh này bùng phát đến nay là 108.849 trường hợp.
Trong năm 2021, các địa phương tiếp tục rà soát các trường hợp nhiễm HIV chưa tham gia điều trị để tư vấn điều trị. Trong quá trình rà soát phát hiện nhiều trường hợp tử vong chưa được báo cáo và cũng trong quá trình rà soát có một số trùng lặp, đã được loại bỏ.
Từ đầu năm 2021 tới nay, cả nước ghi nhận 10.925 trường hợp phát hiện mới HIV dương tính; ghi nhận 1.528 trường hợp tử vong. Trong số người mới phát hiện có gần 85% là nam giới, độ tuổi chủ yếu là từ 16-29 (46%) và 30-39 (29%), đường lây chủ yếu là quan hệ tình dục không an toàn (hơn 79%) và qua đường máu (9,9%).
Ước tính đến hết năm 2021, cả nước phát hiện khoảng 13.000 trường hợp HIV dương tính và 2.000 trường hợp tử vong.
Lây truyền qua đường quan hệ tình dục không an toàn tiếp tục là đường lây chính trong lây nhiễm HIV và tỷ lệ này ngày càng tăng (từ hơn 65% vào năm 2019 tăng lên gần 76% vào năm 2020 và hiện tại là trên 79%).
Theo số liệu giám sát trọng điểm HIV, năm 2014 tỷ lệ nhiễm HIV trung bình tại 8 tỉnh, thành phố là 6,7%; năm 2017 triển khai giám sát trọng điểm tại 9 tỉnh, thành phố tỷ lệ nhiễm trung bình là hơn 12%; tỷ lệ này năm 2020 là trên 13%. Nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) đang được cảnh báo là một trong những nhóm nguy cơ chính của dịch HIV tại Việt Nam hiện nay.
Tất cả các tỉnh, thành tích cực điều trị cho bệnh nhân HIV/AIDS
Toàn quốc có khoảng 1.300 cơ sở cung cấp dịch vụ tư vấn xét nghiệm, 201 phòng xét nghiệm HIV được phép khẳng định các trường hợp HIV dương tính tại 63 tỉnh, thành phố. Triển khai tư vấn xét nghiệm cho khoảng 1.700.000 lượt người, trong đó số lượt xét nghiệm có kết quả dương tính với HIV là khoảng 12.000 trường hợp.
Triển khai hoạt động tự xét nghiệm HIV tại 33 tỉnh, thành phố thuộc địa bàn các tỉnh dự án của PEPFAR và Quỹ toàn cầu hỗ trợ.
Cả nước có 478 cơ sở điều trị HIV (trong đó 270 cơ sở điều trị HIV thanh toán qua Quỹ Bảo hiểm y tế), 38 trại giam, 6 trung tâm và 2 trại tạm giam.
Cả nước đang điều trị cho khoảng 161.000 người, trong đó có hơn 85.000 bệnh nhân điều trị ARV thanh toán qua nguồn bảo hiểm y tế, chiếm khoảng 53% tổng số bệnh nhân đang được điều trị bằng thuốc ARV; đến ngày 19/8/2021 đã điều trị viêm gan C miễn phí được 1.623 bệnh nhân là người đồng nhiễm HIV/viêm gan C tại 30 tỉnh (86 cơ sở).
Bên cạnh đó, chương trình Methadone đã được triển khai tại 341 cơ sở điều trị của 63 tỉnh, thành phố, điều trị cho hơn 52.000 bệnh nhân. Tính đến hết tháng 10, tại 3 tỉnh, thành phố thực hiện đề án thí điểm đã có hơn 1.100 bệnh nhân được cấp thuốc Methadone mang về nhà. Cũng đến hết tháng 10, hơn 800 bệnh nhân tham gia điều trị Buprenorphine tại 8 tỉnh, thành phố.
Các địa phương triển khai đa dạng mô hình thông tin giáo dục truyền thông về HIV/AIDS, trong đó đẩy mạnh truyền thông qua mạng xã hội như các trang thông tin điện tử (website); Facebook, TikTok, các diễn đàn và truyền thông đại chúng, nhất là trong bối cảnh dịch COVID-19 hạn chế tiếp cận trực tiếp. Các hình thức tiếp cận cộng đồng, truyền thông cá nhân, nhóm và các hình thức khác vẫn được triển khai đa dạng nhất là với các địa phương mà dịch COVID-19 không bị ảnh hưởng nhiều.
Tính đến nay, Việt Nam đã đạt 89% (213.000 người, ước tính 230.000 người) số người biết tình trạng nhiễm HIV, trong đó số người được điều trị ARV đạt 76% (khoảng 161.000 người), số đạt tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế đạt 96%.
Nỗ lực bảo đảm các mục tiêu đã đề ra
Trao đổi với phóng viên Báo Điện tử Chính phủ, bà Phan Thị Thu Hương, Phó Cục trưởng Cục Phòng chống HIV/AIDS (Bộ Y tế) khẳng định: Với sự nỗ lực của toàn xã hội trong suốt hơn 30 năm qua, đại dịch HIV/AIDS ở Việt Nam đã được kiểm soát. Điều này thể hiện bằng số người nhiễm HIV được phát hiện, số người tử vong do AIDS giảm hàng năm trong hơn 10 năm gần đây. Việt Nam vẫn giữ được tỷ lệ nhiễm HIV trong cộng đồng dân cư dưới 0,3% trong suốt nhiều năm qua.
Tuy nhiên, số người phát hiện nhiễm HIV hàng năm vẫn còn cao, mỗi năm vẫn còn phát hiện ra hơn 10.000 người nhiễm HIV. So với mục tiêu chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030 (khi đó chỉ có dưới 1.000 trường hợp nhiễm HIV) thì còn khá xa và còn rất nhiều việc phải làm. HIV/AIDS hiện vẫn là vấn đề sức khỏe cộng đồng đáng quan tâm và dịch HIV vẫn có thể bùng phát nếu chúng ta chủ quan.
Để giữ được kết quả đã đạt được, đồng thời phải bảo đảm các mục tiêu đã đề ra, bà Phan Thị Thu Hương cho biết, thời gian tới, đối với công tác truyền thông sẽ tiếp tục tập trung truyền thông trên các phương tiện truyền thông đại chúng và trên nền tảng mạng xã hội.
Đối với giám sát, xét nghiệm, thì ở tuyến Trung ương, lập kế hoạch giám sát, tư vấn, xét nghiệm HIV phù hợp đáp ứng linh hoạt với diễn biến tình hình dịch COVID 19; phân bổ sinh phẩm, điều chuyển sinh phẩm xét nghiệm linh hoạt sẵn có và cấp phát dài ngày; đào tạo trực tuyến về giám sát, tư vấn xét nghiệm sàng lọc phát hiện HIV. Đồng thời triển khai ứng dụng các kỹ thuật xét nghiệm phát hiện mới nhiễm HIV giúp cho việc phát hiện sớm và khống chế dịch.
Tại địa phương, đẩy mạnh hoạt động tư vấn xét nghiệm HIV tại các cơ sở y tế được duy trì ổn định. Tăng cường hoạt động tự xét nghiệm HIV triển khai tại 33 tỉnh thuộc hỗ trợ dự án Quỹ toàn cầu và 11 tỉnh PEPFAR, tập trung tại các tỉnh có tình hình dịch HIV/AIDS phức tạp, đông người HIV sinh sống và làm việc.
Bên cạnh đó, ngành y tế triển khai xét nghiệm HIV cho bạn tình, bạn chích của người nhiễm HIV và chiến lược xét nghiệm dựa vào mạng lưới người có hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV cao; lồng ghép việc gửi mẫu CD4 và tải lượng virus cùng với mẫu xét nghiệm COVID 19 để bảo đảm tiến độ cung cấp cho bệnh nhân.
Tại cộng đồng, tiếp tục và đẩy mạnh cung cấp dịch vụ toàn diện như tư vấn xét nghiệm HIV, phân phối sinh phẩm tự xét nghiệm, kết nối khách hàng đến các cơ sở dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS như: Xét nghiệm khẳng định HIV, điều trị ARV, PreP, MMT...
Trong điều trị ARV và PrEP, hiện Bộ Y tế và Bảo hiểm xã hội Việt Nam đã ban hành các văn bản hướng dẫn khám chữa bệnh và thanh toán BHYT cho người bệnh HIV, người bệnh lao. Về phía Cục Phòng, chống HIV/AIDS đã thành lập nhóm đáp ứng nhanh về cung cấp thuốc ARV điều trị người nhiễm với phương châm không để người nhiễm HIV nào bị dừng thuốc; huy động nguồn thuốc ARV viện trợ để cung cấp điều trị cho người nhiễm HIV không thể tham gia BHYT; hỗ trợ người nhiễm HIV mua thẻ BHYT khi họ bị gián đoạn thẻ.
Đặc biệt, ngành y tế tiếp tục huy động sự tham gia của người nhiễm HIV và các nhóm cộng đồng.
Chiến lược quốc gia kết thúc dịch bệnh AIDS vào năm 2030 đã đặt mục tiêu đến năm 2023 Việt Nam cần đạt các mục tiêu 90-90-90 tức là 90% người nhiễm HIV biết tình trạng nhiễm HIV của mình; 90% người chẩn đoán nhiễm HIV được điều trị bằng thuốc ARV; 90% người điều trị bằng thuốc ARV có tải lượng virú dưới ngưỡng phát hiện.
